Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας

Η Οριακή διαταραχή προσωπικότητας, αλλιώς Μεταιχμιακή ή Μεθοριακή, χαρακτηρίζει ασθενείς με συμπτώματα ανάμεσα στη νεύρωση και στην ψύχωση. Τα βασικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης διαταραχής είναι μια μεγάλη αστάθεια που εκφράζεται σε διάφορες διαστάσεις της ζωής του ασθενούς, όπως τα συναισθήματα, οι διαπροσωπικές σχέσεις και η εικόνα του εαυτού, καθώς και η έντονη παρορμητικότητα.

Η αστάθεια στην εικόνα του εαυτού εκφράζεται με την αλλαγή εργασίας, καριέρας, σχέσεων, τόπου διαμονής, στόχων ζωής, σεξουαλικής ταυτότητας, είδος φίλων. Οι αλλαγές συμβαίνουν χωρίς προηγούμενη προειδοποίηση ή προετοιμασία. Ο ασθενής παρουσιάζει έντονη εναλλαγή συναισθημάτων σε μικρό χρονικό διάστημα, με αυτά να κυμαίνονται από τον έντονο ενθουσιασμό σε ακραίο θυμό, στοιχείο που οδηγεί στην καταστροφή των περισσότερων διαπροσωπικών σχέσεων. Ο ασθενής πιθανώς να αισθάνεται τη μία στιγμή έντονο άγχος και έπειτα να νοιώθει έντονη κατατονία και μετά από λίγο έντονη χαρά. Αυτή η συναισθηματική κατάσταση μπορεί να διαρκέσει μερικές ώρες ή ακόμα και μερικές ημέρες. Ο ασθενής αντιδρά έντονα συναισθηματικά στο παραμικρό στρες. Βιώνει κυρίως δυσφορία, ευερεθιστότητα, άγχος, θυμό, πανικό και απελπισία.

Η έντονη παρορμητικότητα εντοπίζεται σε τουλάχιστον δύο από τους τομείς όπως τα έξοδα, η κατάχρηση ουσιών, οι σεξουαλικές επαφές, η ριψοκίνδυνη οδήγηση, οι αυτοτραυματισμοί, οι διαταραχές της πρόσληψης τροφής. Στόχος του ατόμου είναι η παροδική ανακούφιση χωρίς μακροπρόθεσμα οφέλη. Ο ασθενής παρά τη φαινομενική του ευδιαθεσία, βιώνει μεγάλο άγχος. Συχνά το αίσθημα της γαλήνης είναι άγνωστο για τους οριακούς.

H εμφάνισή του οριακού χαρακτηρίζεται από ευθυμία, μεγάλη κοινωνικότητα, απίστευτη ικανότητα λεκτικής έκφρασης και τάση για φλερτ. Συχνά το άτομο είναι ντυμένο στην «πένα», αλλά από μέσα έχει πολυάριθμα τατουάζ και piercing. Οι οριακοί χαρακτηρίζονται ως «αληθινοί θησαυροί» για τους φίλους τους, με εκείνους ωστόσο να παραπονιούνται ότι δυσκολεύονται να δεθούν συναισθηματικά μαζί τους γιατί στρέφουν τα πάντα στην πλάκα.

Οι σχέσεις των οριακών είναι έντονες και ασταθείς. Παρουσιάζουν απότομες εναλλαγές μεταξύ εξιδανίκευσης και υποτίμησης του άλλου. Για τους οριακούς δεν υπάρχει «γκρίζα ζώνη»: ή είσαι καλός ή είσαι κακός, ή είσαι ιδανικός ή είσαι υποτιμημένος.

Η εναλλαγή μεταξύ των δύο, μπορεί να γίνει ταχύτατα από τη μια στιγμή στην άλλη.

Όταν ο οριακός γνωρίσει το σύντροφό του ή κάποιο πρόσωπο που μπορεί να του δώσει φροντίδα, θα τον εξιδανικεύσει και θα «γαντζωθεί» κυριολεκτικά από πάνω του. Μέχρι τη στιγμή που ο σύντροφός του δε θα συμμορφωθεί στα θέλω του, οπότε θα τον υποτιμήσει πλήρως, θεωρώντας ότι δεν τον φροντίζει, δεν νοιάζεται ή δεν τον αγαπά αρκετά.

Ο κυρίαρχος αμυντικός μηχανισμός στη συγκεκριμένη διαταραχή είναι ο διαχωρισμός.

Η άποψη του οριακού για τους άλλους αλλάζει απότομα, ενώ όταν απογοητεύεται ή θεωρεί ότι εγκαταλείπεται, αντιδρά με απαιτητικότητα και θυμό.

Ωστόσο, σε όλες τις περιπτώσεις ισχύει το: «Μπορεί να σε μισώ, αλλά μην με αφήσεις». Ο οριακός προσπαθεί απεγνωσμένα να αποσοβήσει την πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη του από τους άλλους. Όταν αισθανθεί ότι κάποιος τον αφήνει – είτε πρόκειται για χωρισμό είτε για καθυστέρηση σε ραντεβού είτε για ταξίδι είτε για την αναγγελία του τέλους της ψυχοθεραπευτικής ώρας – βιώνει φόβο, θυμό και οργή, διότι δεν αντέχει να είναι μόνος του. Επίσης, η «εγκατάλειψη» εκλαμβάνεται ως απόρριψη και σημαίνει πως ο ίδιος είναι «κακός».

Ο οριακός ασθενής χρειάζεται ένα άξονα στη ζωή του, μία σταθερά, καθώς δεν αντέχει τον αποχωρισμό. Προτιμά μία μανιώδη αναζήτηση συντροφιάς ανεξάρτητα από το πόσο λίγο τον ικανοποιεί προκειμένου να μην μείνει μόνος.

Το άτομο μπορεί να παρουσιάσει εκρήξεις οργής –χαρακτηριστικό της διαταραχής είναι η έντονη οργή και η δυσκολία ελέγχου της – στην απόπειρά του να παρεμποδίσει την εγκατάλειψή του που συχνά οδηγούν σε βιαιοπραγίες και συμπεριφορικές εκρήξεις. Οι συγκεκριμένες αντιδράσεις πυροδοτούνται εύκολα όταν οι ασθενείς κριτικάρονται ή παρεμποδίζονται από τους άλλους, με τους ίδιους να βιώνουν ενοχή για την επιθετικότητά τους στους άλλους.

Ο οριακός πιθανώς να παρουσιάζει δυνητικά αυτοκαταστροφική παρορμητικότητα εκδηλωμένη  με τη μορφή κοψιμάτων, γρατζουνιών ή εγκαυμάτων στον εαυτό του. Οι συγκεκριμένες συμπεριφορές έρχονται ως απάντηση σε αρνητικές συναισθηματικές εμπειρίες όπως ο θυμός, το άγχος ή ως «κραυγή για βοήθεια».

Μπορεί ακόμη να προσπαθεί να χειραγωγήσει και να ελέγξει τις σχέσεις του με τους άλλους, κυρίως λόγω του φόβου απόρριψης. Στις ξέφρενες προσπάθειες να αποφύγει την εγκατάλειψη μπορεί να κάνει παρορμητικά απόπειρες αυτοκτονίας.

Επανειλημμένες απόπειρες αυτοκτονίας ή αυτοακρωτηριαστική συμπεριφορά είναι πολύ συχνές. Συνήθως εμφανίζονται ως αντίδραση στην εγκατάλειψη, στην απόρριψη ή στην πιθανότητα να επωμισθούν ευθύνες. Υπολογίζεται ότι 8%-10% των οριακών ασθενών πεθαίνουν αυτοκτονώντας, ιδιαίτερα αν έχουν συνοδό κατάθλιψη ή χρήση ουσιών.

Οι οριακοί ασθενείς βιώνουν χρόνια αισθήματα κενού και βαθιάς μοναξιάς. Σε καταστάσεις έντονου στρες όπως ο φόβος εγκατάλειψης ή η πραγματική εγκατάλειψη, μπορεί να παρουσιάσουν παροδικά παρανοειδή ιδεασμό ή ψυχοαποσυνδετικά επεισόδια όπως η αποπροσωποποίηση.

Στο ιστορικό των ασθενών με οριακή διαταραχή προσωπικότητας συχνά ανιχνεύεται μία σειρά επαναλαμβανόμενων τραυματικών αποχωρισμών και αλλαγών, όπου δεν του δόθηκε καμία ευκαιρία να επεξεργαστεί. Τέτοια συμβάντα είναι για παράδειγμα ένα διαζύγιο για το οποίο, κανείς δε μίλησε ή συνεχείς μετακομίσεις χωρίς εξηγήσεις, αποχωρισμός από τη μητέρα για οποιοδήποτε λόγο.

Αυτά τα γεγονότα ενίσχυσαν το φόβο εγκατάλειψης του ατόμου με αποτέλεσμα, να προσπαθεί απεγνωσμένα να προλάβει την εγκατάλειψη του.

Το 30% των οριακών ασθενών έχει κακοποιηθεί σεξουαλικά σε πολύ μικρή ηλικία. Ίσως ένα μεγαλύτερο ποσοστό να ζούσε σε χαοτικές καταστάσεις όσον αφορά τη συνύπαρξη των γονέων του – της μητέρας και του πατέρα.

Ο οριακός προκειμένου να προστατευτεί, αναπτύσσει αρνητικά γνωστικά σχήματα για την ταυτότητά του και τις σχέσεις με τους άλλους, παίρνοντας τη μορφή πεποιθήσεων όπως: «Είμαι κακός», που οδηγεί σε αυτοτιμωρία, «Κανείς δε με αποδέχεται» που οδηγεί σε σκέψεις όπως: «Δε μπορώ να τα καταφέρω μόνος μου», με αποτέλεσμα την εξάρτηση από τους άλλους και το φόβο αποχωρισμού από αυτούς.

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας εντοπίζεται στο 2% του γενικού πληθυσμού, με συχνότερη την εμφάνισή της στις γυναίκες, κυρίως στις νέες. Η αναλογία γυναικών – ανδρών είναι 3:1. Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό δεν είναι ακόμη ξεκάθαροι. Στο ιστορικό των ασθενών, ενδείξεις για τη διαταραχή μπορούν να ανιχνευτούν ήδη από την εφηβεία ή πριν από αυτήν. Τα συμπτώματα κορυφώνονται στα 25 έτη και στη συνέχεια αρχίζουν να μειώνονται σε βαθμό που τα άτομα να είναι στο 70% καλά λειτουργικοί στα 35 έτη και φαίνεται στα 50 έτη να έχουν λειτουργικότητα 90%, δηλαδή αυξανόμενης της ηλικίας φαίνεται ότι η οριακή διαταραχή προσωπικότητας καλυτερεύει.

Επιπλέον, έρευνες έχουν δείξει ότι δεν πληρούνται τα κριτήρια διάγνωσης ύστερα από 6 έτη σε άτομα που είχαν λάβει τη διάγνωση, ενώ μόνο το 6%  εξ αυτών υποτροπιάζουν. Μία πιθανή αιτία της συγκεκριμένης πορείας είναι οι βιολογικοί παράγοντες με την αλλαγή των ορμονών στο σώμα και την έλευση των χρόνων. Η οριακή είναι από τις λίγες διαταραχές προσωπικότητας που είναι τεκμηριωμένη αυτή η καλυτέρευση στο χρόνο.

Η ακριβής αιτιολογία για τις διαταραχές προσωπικότητας δεν έχει εξακριβωθεί ακόμη, με αυτές να θεωρούνται συνδυασμός γενετικών, περιβαλλοντικών, βιολογικών παραγόντων.

Συγκεκριμένα η οριακή διαταραχή προσωπικότητας είναι πέντε φορές συχνότερη στους συγγενείς των ατόμων με τη συγκεκριμένη διαταραχή. Δυσλειτουργίες του κεντρικού νευρικού συστήματος στην παιδική ηλικία με ήπια νευρολογικά σημεία, σχετίζονται συχνότερα με τη συγκεκριμένη διαταραχή προσωπικότητας.

Υψηλή είναι η επίπτωση σε μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια, με τη συννοσηρότητα με Μείζονα Καταθλιπτική Διαταραχή να φτάνει στο 80%. Συχνά επίσης είναι τα παροδικά επεισόδια που μοιάζουν με ψύχωση (χωρίς να είναι), οι διαταραχές πρόσληψης τροφής και η  κατάχρηση ουσιών.

Επειδή οι οριακοί είναι διαρκώς «στην τσίτα», οι ουσίες που διεγείρουν το νευρικό σύστημα τους φαίνονται ελκυστικές. Συχνά μπορεί να υπερβαίνουν τις σωματικές ανάγκες με ελάχιστες ώρες ύπνου ή φαγητού.

Από τις τέσσερις δραματοποιητικές διαταραχές προσωπικότητας, η οριακή είναι η μόνη που οδηγεί τα άτομα εθελοντικά σε θεραπεία.

Εξαιτίας όμως, των έντονων αλλαγών μεταξύ εξιδανίκευσης και υποτίμησης του θεραπευτή, η μεταβίβαση και η αντιμεταβίβαση είναι πολύ έντονες και η θεραπεία δύσκολη.

Τα 2/3 θα σταματήσουν τη θεραπεία, επειδή για παράδειγμα δεν τους άρεσε ο ψυχοθεραπευτής ή έγινε μια παρέμβαση που δεν τους άρεσε και είτε σταματούν, είτε αλλάζουν πολλούς ψυχοθεραπευτές μέχρι να καταλήξουν σε κάποιον. Συχνές είναι οι εκρήξεις οργής και οι απόπειρες αυτοκτονίας, αποτελώντας σοβαρό πρόβλημα. Μπορεί να χρειαστεί νοσηλεία, ωστόσο σύμφωνα με τις διεθνείς οδηγίες συνίσταται η αποφυγή της.

Στην ψυχοθεραπευτική προσέγγιση συμπεριλαμβάνονται γνωστικές τεχνικές που μπορεί να τροποποιήσουν την τάση των οριακών να βλέπουν τους άλλους και τον εαυτό τους είτε ως «απόλυτα καλούς» είτε ως «απόλυτα κακούς». Επιπλέον, η ψυχοθεραπεία  βοηθά τον ασθενή να ελέγξει τις ενορμήσεις και τα ξεσπάσματα του και να βελτιώσει την ευαισθησία στην κριτική και στην απόρριψη.

Σε περίπτωση συνύπαρξης με κατάθλιψη και έντονο άγχος, μπορεί να χρειασθεί και λήψη φαρμακευτικής αγωγής. Φαρμακοθεραπεία μπορεί επίσης να προταθεί για τον έλεγχο του θυμού, της επιθετικότητας και των ψυχοαποσυνδετικών επεισοδίων.

–

Βρες το NEO Μαγνητοσκοπημένο Σεμινάριο του ΚΕ.ΘΕ.ΣΥ. με θέμα “Διαταραχές Προσωπικότητας και Σπάνια Ψυχολογικά Σύνδρομα” και δες το στον δικό σου χώρο και χρόνο

Μαγνητοσκοπημένο Σεμινάριο Ψυχικής Υγείας: Διαταραχές Προσωπικότητας και Σπάνια Ψυχολογικά Σύνδρομα